Wie een beeld wil schetsen van hoe het ergens was, zou er vaak beter aan doen om dat met een piano of een schilderskwast te doen dan met woorden.
Taal is maar een gebrekkig middel. Wil je precies zijn en zeg je te veel, dan haken mensen af, of ze raken van lieverlede de draad kwijt. Schets je een situatie in een paar zinnen, dan leent je beschrijving zich voor meerdere interpretaties.
Het gebrek ligt in de taal zelf besloten, of liever, in het idee dat je met taal een helder beeld kunt geven van de werkelijkheid.
Het is maar de vraag of de lezer hetzelfde beeld heeft bij een woord als de schrijver. Het aardige is echter, dat we ons voortdurend en bij voorkeur van taal bedienen, en daardoor is er een zelfcorrigerende werking. De betekenis van woorden verschuift telkens iets in je hoofd, doordat je denkt: O, hij gebruikt het zo, en zij bedoelt er dat mee. Want woorden worden vaak gebruikt om iets heel exact te omschrijven, maar ze hebben ook een bijklank, door hoe je ze eerder in een bepaalde context hebt gelezen of gehoord, en bewust of onbewust laten mensen die bijklank een grote rol spelen in hun begrip van de tekst.
Een dichteres ontving een prijs en 'bedankte de jury hartgrondig'; een opmerkelijke formulering die je maar zelden hoort. De meeste mensen zullen 'hartgrondig' direct associeren met 'vloeken'. Het heeft daardoor een wat grimmige, verbeten bijklank. Je zou kunnen denken dat de dichteres bedoelde dat het verdorie wel eens tijd werd dat ze met die prijs kwamen.
Omgekeerd zijn we geneigd de beelden waarin we denken, om te zetten in formuleringen om ze 'concreter te maken'. Dat is jammer, want zodra de taal eraan te pas komt, lijkt dat ten koste te gaan van het zuivere oplossingsgerichte denken. De woorden vertroebelen de logica. Als ik een probleem moet oplossen, sluit ik de taal zo lang mogelijk buiten. Ik probeer niet te formuleren maar in beelden te denken.
Een gevaar dat het redeneren in bewoordingen in zich draagt, is dat je eerder geneigd bent normatief te denken, binnen de kaders van de menselijke maat. Je stuurt je gedachten bij naar hoe je vindt dat je hoort te denken. Discussies over normen en waarden verzanden dan ook gauw in holle retoriek. Taal en cultuur zijn nauw verweven; vandaar dat mensen uit andere culturen langs elkaar heen praten. De manier waarop volken taal gebruiken is verweven met hun omstandigheden, hun waarden. Als met taal de waarheid te vinden viel, zouden er evenveel waarheden zijn als volkeren.
[Mevrouw Hoeven schrijft over de gebreken van taal als instrument voor de wetenschap: http://mevrouwhoeven.blogspot.com/2010/03/denken-over-taal.html]
Geen opmerkingen:
Een reactie posten